Śmierć duchowego mistrza

 

 

Nieubłagane prawa natury zadały kolejny cios nie tylko polskiej, ale i światowej kulturze – w Oksfordzie, w wieku 82 lat zmarł wybitny polski filozof, pisarz i wykładowca Leszek Kołakowski. Ksiądz prof. Józef Tischner nazwał go kiedyś „duchowym mistrzem polskiej inteligencji”.

Zmarły filozof był nie tylko ikoną polskiej i światowej kultury, lecz również jednym z wybitnych krytyków tzw. realnego socjalizmu. W słowach księdza Tischnera nie ma żadnej przesady, albowiem wpływ, jaki swoją postawą oraz krytyką marksizmu-leninizmu wywarł na polską inteligencję oraz formowanie się opozycji demokratycznej w Polsce Ludowej jest nie do przecenienia. Na jego spotkania autorskie i wykłady przychodziły tłumy słuchaczy, najpierw w Polsce, a później w innych krajach, kiedy Profesora zmuszono już do emigracji. W Oksfordzie, w którym mieszkał od 1971 roku, wykładając na tutejszym uniwersytecie, był postacią powszechnie znaną i szanowaną. Wielu tamtejszych naukowców wymawiało jego imię i nazwisko niemal z nabożną czcią. Szczyciło się tym, że „Leżiek” – jak go nazywali – zaliczył ich do grona swoich kolegów i przyjaciół. Już nigdy nie zobaczymy szczupłego, zamyślonego starszego pana, w granatowym trenczu, wspartego o laskę, przemierzającego dziedziniec All Souls College czy pobliski park.

Leszek Kołakowski pochodził z Radomia, urodził się tam w październiku 1927 roku. Tam też skończył szkołę powszechną. W czasie wojny przeprowadził się na wieś, później przez jakiś czas mieszkał również w Warszawie, w jednym mieszkaniu – jak podaje „Wikipedia” – z Żydami, których ukrywała tam Irena Sendlerowa. Podczas pobytu w Warszawie gestapo aresztowało ojca Kołakowskiego, rozstrzelano go na Pawiaku. Na tajnych kompletach w Warszawie, a później w Radomiu Leszek Kołakowski zdał tzw. małą maturę, a kiedy wojna się zakończyła, zamieszkał w Łodzi i na tamtejszym uniwersytecie rozpoczął studia filozoficzne. Tam pisał do Związku Walki Młodych oraz Polskiej Partii Robotniczej. W 1949 roku wraz z żoną przeprowadził się do Warszawy. Przez jakiś czas mieszkał w akademiku, a później otrzymał przydział na mieszkanie. Członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej był do 1966 roku, pracował w Instytucie Kształcenia Kadr Naukowych przy Komitecie Centralnym PZPR. Należał do współtwórców warszawskiej szkoły historyków idei, był profesorem, do chwili usunięcia z PZPR był również kierownikiem katedry historii filozofii nowożytnej na Uniwersytecie Warszawskim. Rok wcześniej wziął udział jako ekspert w głośnym procesie Jacka Kuronia i Karola Modzelewskiego. Był ekspertem powołanym przez obrońców oskarżonych, opinię sporządził wraz z prof. prof. Marią Ossowską i Tadeuszem Kotarbińskim. Negowała ona zarzut postawiony Kuroniowi i Modzelewskiemu, jakoby „rozpowszechniali fałszywe wiadomości” – tak ówczesna władza ludowa kwalifikowała krytykę nieprawidłowości występujących w systemie oraz sugestie naprawy, a chodziło o słynny „List otwarty do Partii”. Rok 1966 to czas, w którym PZPR wyrzuca Kołakowskiego za nazbyt śmiałą krytykę władz oraz niestosowanie się do zaleceń określających program zajęć dydaktycznych. Kołakowski podczas wykładów oraz pracy ze studentami odchodził od oficjalnie obowiązującej linii wykładania marksizmu. W 1968 roku odebrano mu już wszystko – zakazano mu pracy na uczelni oraz stracił prawo do publikacji – powodem był jego udział w Marcu 68. Skazany na śmierć cywilną udał się na emigrację. Pierwszym etapem jego emigracyjnego losu był Paryż i środowisko „Kultury” Jerzego Giedroycia. W Paryżu nie zabawił jednak zbyt długo i ostatecznie na miejsce swojego stałego pobytu wybrał Oksford, gdzie pracował na tamtejszym uniwersytecie jako wykładowca, ale wykładów Kołakowskiego słuchali również studenci amerykańskich uczelni, takich jak: Yale University, Berkeley University, University of Chicago i wielu innych.

Esej pt. „Tezy o nadziei i beznadziejności” autorstwa Kołakowskiego, który w 1971 roku opublikowała paryska Kultura, uznawany jest za intelektualną opokę dla opozycji antykomunistycznej, co w konsekwencji zaowocowało powstaniem KOR i Uniwersytetu Latającego. Kołakowskiemu przypisuje się autorstwo idei wolnych związków zawodowych. Współpracował również z Polskim Porozumieniem Niepodległościowym, a w latach 1977-1980 był oficjalnym przedstawicielem KOR-u za granicą i odpowiadał za kontakty między środowiskiem KOR-u i emigracją. Już po upadku komunizmu mianowano go członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk, był również członkiem Fundacji im. Stefana Batorego oraz Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. W 1996 roku nagrał dla Telewizji Polskiej cykl 30 wykładów poświęconych ważnym zagadnieniom filozofii kultury (m.in. władzy, tolerancji, zdradzie, równości, sławie, kłamstwu), wydane następnie w formie książkowej jako „Mini wykłady o maxi sprawach”, W 2004 roku rozpoczął telewizyjne wykłady z serii „O co nas pytają wielcy filozofowie”, których powtarzanie rozpoczęła właśnie TVP Kultura.

Pięknie i trafnie napisał swego czasu o Leszku Kołakowskim w „Tygodniku Powszechnym” Bronisław Baczko: