Polski Wrzesień – początek najgorszej z wojen

 

 

1 września 1939 roku, to jedna z najważniejszych dat nie tylko w dziejach Polski, lecz całego świata – 70 lat temu wybuchła II wojna światowa, która szczególnie dla Polski okazała się brzemienna w skutkach. Zaatakowana przez Hitlera, osamotniona, bo zdradzona przez sojuszników i dobita ciosem w plecy przez Związek Sowiecki, bohatersko opierała się obu wrogom w nierównej walce przez ponad miesiąc. Uległa, ale się nie poddała.

 

Kampania wrześniowa rozpoczęła właściwie II wojne światową. Choć Anglia i Francja na mocy układów były sojusznikami Polski, deklarując pomoc w przypadku agresji ze strony Niemiec, to nie wywiązały się z umów.
Plan napaści na Polskę – „Fall Weiss” został opracowany w roku poprzedzającym agresję i zatwierdzony przez Oberkommando der Wehrmacht na pół roku przed atakiem. To miała być „Blitz Krieg”, czyli wojna błyskawiczna.
Oprócz dwumilionowej armii, Niemcy rzucili na Polskę prawie 6 tysięcy dział i moździerzy, 4 tysiące dział przeciwpancernych oraz ponad dwa tysiące czołgów. Wojska lądowe miały wsparcie ze strony nowoczesnego lotnictwa, którego flota powietrzna liczyła 2 tysiące samolotów z czego 70 procent stanowiły bombowce oraz myśliwce. Z morza szło im w sukurs 17 okrętów, w tym jeden pancernik. Dla porównania, liczebność i wyposażenie wojsk polskich, to niespełna milion żołnierzy, ponad 4 tys. dział, 870 czołgów i samochodów pancernych oraz 400 samolotów, w tym większość o przestarzałej konstrukcji. Siły morskie to 18 jednostek, w tym cztery niszczyciele, z których tylko „Wicher” był w Polsce.

Możliwość agresji ze strony Hitlera zaczęto brać w Polsce pod uwagę stosunkowo późno – wystarczy powiedzieć, iż plan wojny z Niemcami opracowano dopiero w marcu 1939 roku, a właściwie zaczęto go opracowywać. Zgodnie z jego założeniami, wojska polskie miały stoczyć tzw. bitwę graniczną, a następnie dokonać odwrotu za linię Wisły i Narwi oraz Sanu i tam stworzyć linię obrony.
Kampania wrześniowa miała stworzyć Francji i Wielkiej Brytanii warunki do przeprowadzenia mobilizacji i uderzenia na Niemcy w piętnastym dniu wojny. Jak się później okazało, żaden z sojuszników nie miał takiego zamiaru, co nie mogło zaskutkować inaczej niż porażką polskiej armii.

Wojnę rozpoczął 1 września 1939 roku o godzinie 4.45 atak niemiecki na pozycje polskie rozmieszczone wzdłuż granic, od Bałtyku po Karpaty. Pierwszy dzień wojny miał być według niemieckich sztabowców tym, w którym zostanie zniszczone polskie lotnictwo. Nie udało się to jednak, ponieważ ów manewr został przewidziany przez polskie dowództwo i samoloty zostały przemieszczone na lotniska polowe.

Bitwa graniczna trwała do 3 września i wtedy to dokonano wyłomu w polskiej obronie – w bitwie pod Mławą Armia Modlin broniąca tego odcinka zmuszona była wycofać się za linię Wisły i Narwi. Tymczasem pod Częstochową wojskom niemieckim udało się rozbić 7 dywizję piechoty Armii Kraków, której zadaniem było bronienie dostępu do Warszawy. Tymczasem Armia Prusy prowadziła działania w rejonie Radomia oraz Kielc i miała stanowić odwód. Oddziały tej armii wiązały walką do 13 września 6 dużych ugrupowań wojsk niemieckich, uniemożliwiając im przekroczenie Wisły w jej środkowym biegu.
Obrona granicy południowej również sprawiała poważne problemy. W wyniku trwających od pierwszego dnia wojny zmasowanych ataków niemieckich, w nocy z 5 na 6 września Niemcy rozdzielili pod Myślenicami Armię Kraków i Armię Karpaty, co groziło okrążeniem obu związków taktycznych. Nie udało się okrążyć sił polskich na zachód od Wisły, jednakże Niemcy dysponując szybkimi dywizjami pancernymi i zmotoryzowanymi nie pozwolili na obsadzenie głównej polskiej linii obrony na środkowej Wiśle i Sanie.
3 armia z Prus Wschodnich przełamała polską obronę na Narwi i Bugu i 14 września osiągnęła Brześć. Oddziały 14 armii przekroczyły San i 12 września znalazły się pod Lwowem, natomiast po zachodniej stronie Wisły pozostały trzy armie polskie: „Łódź”, „Poznań” i „Pomorze”. Armie Poznań i Pomorze stoczyły bitwę nad Bzurą, zakończoną, po początkowych sukcesach, klęską. Armia Łódź próbowała bezskutecznie przebić się do Warszawy, co udało się tylko jej części z dowódcą armii generałem Juliuszem Rommlem. Reszta armii, pod dowództwem generała Władysława Thommee, 13 września podjęła obronę twierdzy Modlin.

Po okrążeniu Warszawy, wobec szybkich postępów wojsk niemieckich, 10 września Naczelny Wódz Edward Rydz-Śmigły organizował obronę na obszarze Wołynia i Karpat (Front Południowy), oddając jednocześnie dowodzenie nad armiami Karpaty i Kraków oraz wszystkimi zorganizowanymi oddziałami wojskowymi na wschodnim brzegu Wisły generałowi Kazimierzowi Sosnkowskiemu. Zadecydował on zorganizowanie obrony na linii Sanu, czyniąc równocześnie z Lwowa główny ośrodek oporu.

Armie Kraków i Karpaty oraz oddziały innych ugrupowań rozpoczęły marsz w kierunku Lwowa i Rawy Ruskiej, zatrzymując koło Tomaszowa Lubelskiego wojska niemieckie. Trwająca od 17 do 26 września bitwa była drugą, po bitwie nad Bzurą, pod względem ilości sił zaangażowanych w walki. W pierwszej fazie bitwy, od 17 do 20 września, walczyły oddziały Armii Kraków i Lublin pod dowództwem generała Tadeusza Piskora. Duże straty i brak amunicji zmusiły jednak Polaków do kapitulacji. Oddziały Frontu Północnego, dowodzone przez gen. Stanisława Dąb-Biernackiego, nie zdążyły przyjść na czas z pomocą – zatrzymali je Niemcy pod Krasnymstawem.

21 września oddziały polskie natarły na pozycje niemieckie. Niemcy powstrzymali natarcie, toteż generał Dąb-Biernacki rozwiązał dowództwa Frontu Północnego. Walki ustały 26 września.

17 września 1939 roku o godzinie 4.00 rano wojska radzieckie Frontów Białoruskiego i Ukraińskiego w sile 1 mln żołnierzy przekroczyły wschodnie granice Polski, łamiąc postanowienia paktu o nieagresji z 1932 roku. Spotkały się jedynie z niewielkim oporem Korpusu Ochrony Pogranicza i nielicznych oddziałów wojskowych. Dyrektywa Naczelnego Wodza nakazywała bowiem unikania walk z Armią Czerwoną i podejmowanie ich tylko w przypadkach prób rozbrojenia lub utrudniania marszu. Ze względu na brak łączności, dyrektywa dotarła do niewielu oddziałów polskich.
Najdłużej walczącym zgrupowaniem w wojnie obronnej Polski była Samodzielna Grupa Operacyjna (SGO) „Polesie”, dowodzona przez generała Franciszka Kleeberga. Walczyła przeciw Niemcom od 14 września, tocząc na koniec zwycięską bitwą pod Kockiem 2-5 października. Była to ostatnia bitwa regularnych sił Wojska Polskiego.

Straty polskie wyniosły ok. 70 tys. poległych, 130 tys. rannych i zaginionych oraz 620 tys. wziętych do niewoli, w tym 242 tys. do niewoli radzieckiej. Straty niemieckie, wg oficjalnych źródeł, wyniosły ok. 45 tys. zabitych, rannych i zaginionych (inne źródła podają liczby nawet trzykrotnie większe). Niemcy ponieśli duże straty w sprzęcie pancernym i lotnictwie sięgające 1/3 samolotów i czołgów.